Жоқтық ұят емес,
Тоқтық мұрат емес.
Бедность – не порок,
Богатство – не предел мечты.

***

Бай бауырын танымас,
Сауда досқа қарамас.
Богатый брат бедного не признает,
Купец дружбы не признает.

***

Ашаршылықта бай баласы бірінші өледі.
В голод байский сын раньше всех умирает.

***

Жарлы байғұс жаманар,
Жаманар да қуанар.
Бедняк латку пришьет – и то радость.

***

Нені кем тұтсаң, соғн зар боларсың.
В том всегда нужда, чего нет под рукой.

***

Аттыға жаяу жолдас болмас.
Конный пешему не товарищ.

***

Несиеге ет жесең,
Сүйегі ішегіңді жыртар.
В долг съеденное мясо костью кишки проткнет.

***

Жаяуға жол алыс.
Для пешего всякая дорога длинная.

***

Аш бала
Тоқ баламен ойнамайды.
Тоқ бала
Аш болам деп ойламайды.
Голодному мальчику с сытым некогда играть,
сытый не думает, что и он будет голодать.

***

Жіп жіңішке жерінен үзіледі.
Где веревка тонка, там она и рвется.

***

Асы жоқ үйді ит те сүймейді.
Голодный дом и собака обходит стороной.

***

Аштың ақылы тамағында,
Жаяудың ақылы табанында.
Голодный думает о еде, пеший – о боли в ноге.

***

Аш ақылмен тоқ болмайды.
Голодный сочувствием сыт не будет.

***

Қарны ашқанға
Қара талқан майдай көрінеді.
Голодному и только масло кажется.

***

Күші жоқ ит те жүгірмес.
Голодную собаку не заставишь побежать.

***

Төреге ерген ер – токымын арқалар.
За вельможей последуешь на коне,
а вернешься с седлом на себе.

***

Аспаннан киіз жауғанда
Сорлыға ұлтарақ та тимепті.
Когда с неба тюками валили кошма,
Бедняку не хватило кусочка на стельку.

***

Адасқанға – жұлдыз айдай,
Карны ашқанға – көже майдай.
Когда заблудишься, звезды луной кажутся;
когда проголодаешься, лапша маслом кажется.

***

Тоңған тонын мақтайды,
Адасқан жолын мақтайды.
Замерзший хвалит оставленную шубу,
Заблудившийся – потерянную дорогу.

***

Алпыс қарсақ ат болмас.
И шестьдесят корсаков коя не заменят.

***

Қысқа жіп күрмеуге келмес.
Из которой веревки петлю не завяжешь.

***

Ай бетінде де дақ бар.
И на луне есть пятна.

***

Қасық тары ботқа болмас,
Ботқа болса да жұртқа жетпес.
Из ложки пшена кашу не сваришь,
если и сваришь, всех не накормишь.

***

Жоққа жүйрік жетпейді.
И самому быстроногому не догнать того, чего нет.

***

Ит жоқта шошқа үреді.
Когда нет собак, свиньи лают.

***

Мысық жоқта қышқан төбеге мінеді.
Когда кошки нет, мыши на голову лезут.

***

Жоқ болса, тұз да қат.
Когда нужда, и крупинка соли дорога.

***

Ұста пышаққа жарымас,
Етікші етікке жарымас.
Кузнец ходит без ножа, сапожник – без сапог.

***

Балықшының аты шөлден өледі.
Конь рыбака от жажды дохнет.

***

Балық жоқта бақа да балық.
Когда рыбы нет, и лягушка – рыба.

***

Бие көп болса, құлын көп.
Когда кобылиц много, и жеребят много.

***

Сауыны аздың жазы қысқа.
Когда дойного скота нет, лето кажется короче.

***

Етік жамағанды көрдік,
Тақия жамағанды көрмедік.
Латавшего сапоги видели,
Латавшего тюбетейку – нет.

***

Құсы жоққа тұрымтай
Сұңқармен тең
Аты жоққа қотыр тай
Тұлпармен тең.
Когда ловчей птицы нет – кобчик – сокол;
когда коня нет – чесоточный жеребенок – скакун.

***

Кісі берген кісіге ырыс болмас.
На чужих подарках не разбогатеешь.

***

Басқа түссе – баспақшыл.
Нужда заставит – про неумение забудешь.

***

Жоқшылық жомарт ердің қолын байлар.
Нужда и самого щедрого джигита по рукам вяжет.

***

Кедей менен бай жолдас болмас,
Қасқыр менен қой жлодас болмас.
Овце с волком не сдружиться, бедняку – с баем.

***

Қасқыр ішігі бар кісі, Жолдасының тоңғанын білмес.
Одетый в шубу не замечает того, Кто от холода трясется.

***

Біреу тойып секіреді, Біреу тоңып секіреді.
Один прыгает от сытости, другой – от стужи.

***

Қойың болмаса, байлықта ойың болмасын.
Овец не держать – богатства не видать.

***

Жауын жіңішкергенше, жіңішке үзілер.
Пока толстый станет тонким, тонкий надломится.

***

Жаяушылық тартқанда,
Жүрмес есек ат болар,
Қарын қатты ашқанда,
Қара талқан қант болар.
Почему ишак кажется конем,
Голодному толокно кажется сахаром.

***

Жарлылығын жасырған жарымас.
С нуждой смириться – из нужды не выйти.

***

Ақша ашпайтын құлып жоқ.
Нет того замка, который бы против денег устоял.

***

Ақшада көз жоқ.
У денег нет глаз.

***

Арық атқа қамшы жау,
Жыртық үйге тамшы жау.
Худому коню плетка – враг,
Худой юрте – дождь.

***

Ит арық болса, ауылдың намысы.
Худые собаки бедность аула выдают.

***

Алтынды тот баспайды.
Золото не ржавеет.

***

Тар киім – тозғақ.
Тесная одежда быстро изнашивается.

***

Түк таппаған тұз жалар.
Отчаявшаяся в нужде соль лижет.

***

Жұттаған шүкірге тоймайды.
Маленькой подачкой большую прореху не заткнешь.

***

Барлық жарастырады, жоқтық талстырады.
Достаток недостатки сглаживает,
нужда еще больше оголяет.

***

Тамыр тартқан тарықпас.
Нужды не знает тот, кто дойный скот имеет.

***

Ашаршылықты көп көрген өзі тоймай "мә” демес.
Кто голод пережил, не скажет "на”,
пока сам не насытится.

***

Аш атасын тыңдамас.
Для голода нет голоса разума.

***

Түйесі жоқ ауылға талақ атан көрінеді.
Для аула, не имеющего верблюда,
и верблюжонок – верблюд.

***

Кедейге өлең айтқан да – шығын.
Бедняку лишний раз песню распевать.

***

Қалтасында тыйыны жоқ, түйенің тісін ашып ашып көреді.
В кармане ни гроша, а сам заглядывает в зубы верблюда.

***

Аузы қисық болса да, байдың ұлы сөйлесін.
Хоть и рожа кривая, пусть сын бая говорит.

***

Еліктің мойнын оқ кеседі,
Ердің мойнын жоқ кеседі.
Косуле голову пуля срезает,
Джигиту голову нужда отсекает.

***

Карны ашқанға қара нан да май татыр,
Шөлдегенге қара су да бал татыр.
Голодному черный хлеб маслом кажется, Жаждущему сырая вода медом кажется.

***

Базар бай, алушы кедей.
Базар богат, да покупатель беден.

***

Базар ақшалыға базар, ақшасызға назар.
Базар с деньгами – базар, а без денег какой он базар.

***

Қарыз қатынас бұзар.
Неуплаченный дружбе помеха.

***

Адамды тарлық шынықтырады,
Адамгершілікті барлық ұмыттырады.
Нужда закаляет, богатство о человечности забывает.

***

Байдан пайда артылмас,
Қудан пайла артылмас.
Хитреца хитростью не проведешь, у бая выгоду не урвешь.

***

Тіленшіге жел қарсы.
Нищему и ветер в лицо бьет.

***

Бай атқа мінсе құтты болсын дейді, Кедей атка мінсе қайдан алдың дейді.
Бай на коня сядет – доброго пути желают, Бедняк на коня сядет – где взял спрашивают.

***

Байға жағынамын деп жарлының тоқтылы қойы шығыпты.
Бедняк хотел понравиться баю и остался остался без овцы с ягненком.